Zanieczyszczenie
powietrza
Zanieczyszczenia z transportu są niebezpieczne dla ludzi. Dowiedz się więcej o ich negatywnym wpływie na zdrowie.
Przyczyny zanieczyszczenia
Kraków ma problem z jakością powietrza. Powietrze w Krakowie nie spełnia norm unijnych ani zaleceń WHO. Miasto podejmuje działania na rzecz poprawy jakości powietrza, problem zanieczyszczenia powietrza jest jednym z największych wyzwań dla Krakowa.
Na zły stan jakości powietrza w mieście wpływa wiele czynników. Jak pokazują badania, największy problem stanowi niska emisja. Jej źródła to przede wszystkim palenie złej jakości paliwem w piecach. Drugim w kolejności czynnikiem, który pogarsza jakość powietrza w mieście, jest transport drogowy [źródło]. W Krakowie to właśnie transport ma największy udział w emisji tlenków azotu (NOx) i pyłów zawieszonych PM 2,5 [źródło] O rodzajach zanieczyszczeń z transportu piszemy poniżej.
Przyczyny zanieczyszczenia powietrza w Krakowie to skomplikowany problem – dla uproszczenia można powiedzieć, że spalanie paliw kopalnych w Krakowie i okolicach przyczynia się do powstawania lokalnego smogu, który utrzymuje się przez wiele dni.
O kwestii walki z niską emisją – czyli eliminowaniu tzw. kopciuchów napisano już dużo [zobacz np. Krakowski Alarm Smogowy ]. Transport często jest pomijany w dyskusji o zanieczyszczeniu powietrza w Krakowie, to drugie co do wielkości źródło emisji zanieczyszczeń, a jego rola systematycznie rośnie w ostatnich latach [źródło].
Dlaczego transport staje się coraz ważniejszym źródłem zanieczyszczenia?
Działania miasta sprawiają, że generalnie jakość powietrza w mieście się poprawia.
W 2020 r. normy jakości powietrza były przekroczone ”tylko” 49 razy, jeśli chodzi o stężenie PM10 [źródło]. Średnie stężenia pyłów zawieszonych PM10 oraz Benzo(a)pirenu pokazują znaczący spadek emisji tych zanieczyszczeń. Przyczyny zanieczyszczenia powietrza w Krakowie na przestrzeni lat się zmieniały – w latach 70. XX wieku głównym emitentem był przemysł, potem na pierwsze miejsce awansowała niska emisja [źródło]. Lata działań na rzecz walki z kopciuchami sprawiają, że coraz większą rolę w zanieczyszczaniu powietrza w Krakowie zyskuje transport. W miesiącach letnich samochody odpowiadają za 42% emisji PM 10, w zimie ten odsetek spada do ok 11% [źródło]. Poziom emisji NOx od lat utrzymuje się na wysokim poziomie, który znacznie przekracza normy, przez cały rok.
Rola zanieczyszczeń z transportu w Krakowie systematycznie rośnie [źródło].
Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony środowiska zanieczyszczenia z transportu stanowią 41% masy wszystkich zanieczyszczeń powietrza wyemitowanych w aglomeracji krakowskiej w 2021 r., ustępują tylko emisji punktowej (emisje z przemysłu).
Jest to spowodowane ograniczeniem emisji z innych źródeł (przemysł) oraz walką z tzw. kopciuchami. W tym samym czasie na ulicach Krakowa pojawiło się rekordowo dużo samochodów. W 2021 roku Kraków przebił Wiedeń pod względem liczby zarejestrowanych samochodów na 1000 osób [źródło].
Miasto ma poważny problem. Każdego roku na ulicach przybywa samochodów, których średni wiek stale rośnie [źródło]. Znaczna część z tych pojazdów jest niesprawna [źródło][źródło], a dodatkowo każdego dnia do Krakowa przyjeżdża ponad 250 000 pojazdów z gmin ościennych [źródło]. Badania pokazują, że samochód jest najpopularniejszym środkiem transportu w Krakowie – 36% podróży po mieście jest realizowanych właśnie w ten sposób (komunikacja miejska uzyskała nieznacznie gorszy wynik – 35%) [źródło].
Zanieczyszczenia z transportu
Pojazdy na drogach emitują wiele zanieczyszczających substancji, najważniejsze z nich są dwie grupy – tlenki azotu i pyły zawieszone.
Tlenki azotu (NOx) – ich głównym źródłem są rury wydechowe (szczególnie pojazdów z silnikiem diesla). Są wyjątkowo groźnie dla zdrowia – powodują podrażnienia dróg oddechowych, ich wdychanie może doprowadzić do ataków duszności, wykazują też negatywny wpływ na układ odpornościowy. Długotrwałe narażenie na ich oddziaływanie wpływa na powstawanie schorzeń takich jak: astma oskrzelowa, choroby układu sercowo-naczyniowego czy nowotwory. Przed tlenkami wyjątkowo trudno się chronić. Na nic przyda nam się maska smogowa – jedynym skutecznym środkiem jest zmniejszenie ekspozycji.
Transport odpowiada za ok. 75% emisji tlenków azotu w Krakowie [źródło][źródło]. Z pomiarów przeprowadzonych w Krakowie w 2019 r. podczas których badano poziom stężenia NO2 (dwutlenku azotu), wynika, że w 72 punktach na 91 zbadanych normy emisji zostały przekroczone. W rekordowym punkcie zanotowano 77,3 µg/m³ [źródło]. To poważny problem z uwagi na to, że norma europejska dla stężenia średniorocznego to 40 µg/m³, w prawie regulującym monitorowanie zanieczyszczenia powietrza nie ustalono obowiązującej normy dziennej. Według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczących jakości powietrza, roczne stężenie NO2 nie powinno przekraczać 10 µg/m³, natomiast dobowe nie powinno być większe niż 25 µg/m³ [źródło]. Jakość powietrza w żadnym ze zbadanych 91 punktów w Krakowie nie spełniała więc zalecanych przez WHO poziomów zanieczyszczenia powietrza.
Podobne badania przeprowadzono w 2021, kiedy zbadano 88 lokalizacji – aż w 52 przekroczono obowiązujące normy 40 µg/m³. Ponownie w żadnym z badanych punktów miasta powietrze nie spełniło wytycznych WHO [źródło].
Stężenie tlenków azotu nie ulega dużym wahaniom w zależności od pory roku ponieważ ich największym źródłem emisji jest transport. Dlatego najlepszym wskaźnikiem wpływu transportu na jakość powietrza w Krakowie jest badanie stężenia NOx-ów [źródło].
Pyły zawieszone PM10
PM10 to mieszanina złożona z rakotwórczych cząstek takich związków jak benzopireny, dioksyny i fenole. Cząsteczki są tak małe, że nie można ich zauważyć gołym okiem, odpowiadają za napady kaszlu i problemy z oddychaniem. Nawet krótkotrwałe silne stężenie może wywołać zawał serca lub udar mózgu [źródło]. Jego wdychanie powoduje przedostawanie się do organizmu rakotwórczych substancji, z których jest złożony. Pyły są podnoszone przez poruszające się pojazdy, co sprawia, że największe ich stężenia można spotkać przy ruchliwych ulicach. PM10 zatrzymuje się w oskrzelach [źródło].
Pyły zawieszone PM 2,5
PM2,5 jest znacznie drobniejszy od PM10, przez co może przenikać, za pośrednictwem układu oddechowego, aż do krwioobiegu. Jest szczególnie niebezpieczny dla osób z chorobami dróg oddechowych – osłabia i podrażnia płuca, powoduje też zaburzenia rytmu serca, jest odpowiedzialny za miażdżycę i zapalenie naczyń krwionośnych, przenika do wielu organów ludzkiego ciała. Badania pokazują, że jego zbyt duże stężenie podnosi ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera lub demencji. U dzieci powoduje zaburzenia rozwojowe, m.in związane z deficytem koncentracji, obniża iloraz inteligencji. Szczególnie narażone na jego wpływ są osoby uprawiające sport, dzieci oraz seniorki i seniorzy [źródło] [źródło] [źródło].
Które grupy emitują najwięcej zanieczyszczeń
Z badań przeprowadzonych w Krakowie w 2019 roku wynika, że największy udział w emisji wyjątkowo szkodliwych tlenków azotu (NOx) mają pojazdy napędzane silnikiem Diesla– stanowiły 40% zbadanych pojazdów, ale odpowiadają za około 65% całkowitej emisji NOx [źródło].
Wśród nich najwyższy, aż 20%, udział w emisjach tych wysoce szkodliwych związków, mają samochody osobowe z silnikiem Diesla spełniające normę Euro 4, przy czym stanowią one jedynie 12% wszystkich pomiarów. Udział całkowitej emisji tlenków azotu (NOx) z samochodów osobowych wskazuje, że największy udział w emisjach mają pojazdu z silnikiem Diesla i samochodu benzynowe nie spełniające normy Euro 3 – a więc wyprodukowane przed 2001 rokiem [źródło].
Kontrola NIK dotycząca spalin w Polsce potwierdza, że Diesle to statystycznie największy problem polskich dróg – od ponad 56% przebadanych pojazdów nie spełniało norm emisji tlenków azotu (NOx) w zależności od kategorii norm Euro, około 40% pojazdów nie spełniało także norm emisji pyłów zawieszonych (PM) [źródło].
Spaliny Diesla już w 2012 roku zostały uznane za rakotwórcze przez Światową Organizację Zdrowia [źródło]. Są też czynnikiem ryzyka rozwoju wielu innych chorób. Bogata literatura naukowa potwierdza, że diesle są źródłem zanieczyszczeń wpływających na zaostrzenie chorób układu oddechowego, obniżają pojemność płuc u małych dzieci, przyczyniają się do zwiększonej zachorowalności na demencję i chorobę Alzheimera [źródło].
Pobierz
Zależy nam, aby informacja o SCT dotarła do jak największej liczby krakowianek i krakowiaków. W tej sekcji znajdziesz materiały, które możesz wykorzystać w swoim artykule, vlogu lub podczas spotkania Twojej społeczności czy organizacji.
